نقش تجارت در توسعه استقرارگاه های عصر مفرغ شمال شرق ایران

در این پژوهش سعی گردیده تا با توجه به ویژگی¬های جغرافیایی و ارتباطی ویژه منطقه، پیشنهاداتی برای توسعه آن ارائه گردد. برای انجام این مهم سعی گردیده تا براساس اطلاعات حاصل از کاوش¬ها و پژوهش¬های باستان¬شناسی منطقه، به بازسازی روند تجارت کالا و بررسی نقش تجارت در توسعه استقرارهای عصرمفرغ شمال¬شرق ایران پرداخته شود. این عمل با هدف شناخت کالاهای تجاری، بررسی تأثیر و تأثر ناشی از تجارت کالا بر محوطه¬های عصرمفرغ انجام می¬گیرد. از آنجایی که بازسازی روند تجارت به ما در شناخت روابط بین استقرارها، نقش تولیدی و واسطه¬ای محوطه¬ها، شناخت جوامع پیش¬حکومتی و نهادهای اداری- اقتصادی کمک می¬کند، این پژوهش به بازسازی و شناخت ابعاد زندگی تجاری- اقتصادی مردمان عصرمفرغ این منطقه اختصاص می¬یابد. شمال¬شرق ایران همواره حلقه ارتباط میان مرکز فلات با آسیای¬مرکزی بوده است. شکل¬گیری و گسترش محوطه¬های باستانی و نیز کشف آثار شاخص از محوطه¬هایی همچون حصار، قلعه خان، تپه دامغانی، محوطه چلو، شهرک فیروزه، گنور، نمازگاه و آلتین حکایت از رونق تجارت و گسترش مبادلات تجاری و فرهنگی در سطح منطقه¬ای و فرامنطقه¬ای در عصر مفرغ دارد. از مهم¬ترین کالاهای تجاری در این منطقه می¬توان به سنگ لاجورد، مرمر، فیروزه، عقیق، قلع و مس اشاره کرد. محوطه¬های شمال¬شرق ¬ایران در روند تجارت مواد و کالاها نقش واسطه صرف را بازی نمی¬کرده¬اند، بلکه بعد از وارد کردن مواد خام، با ساخت و پرداخت مواد تجاری و تبدیل آن به کالاهای آماده یا نیمه آماده آن را به سایر نقاط صادر می¬کرده¬اند. همچنین بخشی از صادرات این منطقه را کالاهایی تشکیل می¬داد که از معادن و منابع بومی منطقه تهیه می¬گردید. نتایج حاصل از این پژوهش نشان می¬دهد که چگونه توسعه روابط تجاری و به¬ویژه تجارت فرامنطقه¬ای به عنوان یک عامل مهم در گسترش و توسعه استقرارهای عصرمفرغ عمل نموده است. تجارت توانست گروه¬های جدیدی از مردم را فارغ از دغدغه تولید غذا، در مشاغل جدید به کارگیرد و سبب ایجاد تخصص¬گرایی در جوامع گردد. توجه به تجارت از سوی طبقه نخبه، باعث شکل¬گیری جوامع طبقاتی و به¬وجود آمدن خان¬سالار و حکومت¬ها گردید. خان¬سالارها در جهت کسب ثروت و قدرت بیشتر به تجارت فرامنطقه¬ای اهمیت می¬دادند. سیاست¬های طبقه حاکم گاه عاملی بوده بر روند گسترش تجارت و در نتیجه توسعه استقرار و گاه موجب تغییر مسیرهای تجاری و افول یک تمدن می¬گردید.